1. Miejsce kultury fizycznej w systemie wychowania w
starożytnej Grecji.
Sprawność fizyczna odgrywała ważną rolę w życiu mieszkańców starożytnej Grecji. Sport znany był już w kulturze kreteńskiej. Uprawianie ćwiczeń fizycznych przygotowywało chłopców do służby wojskowej oraz kształciło w nich, oprócz szybkości, siły, gibkości i wytrzymałości, porządane cechy moralne określane mianem arete (męstwo, dzielność ). Początkowo kultura fizyczna miała cele głównie utylitarne, dobry żołnierz musiał odznaczać się wielką sprawnością fizyczną. W późniejszym okresie uprawianie sportu nabrało cech agonistycznych lub rekreacyjnych, zmieniając jednocześnie swój charakter z egalitarnego, będącego domeną młodzieży arystokratycznej, na dostępny wszystkim obywatelom.
Jak wielką wagę starożytni Grecy przywiązywali do kultury fizycznej, świadczy fakt, że była ona jednym z podstawowych elementów systemu kształcenia i wychowania. W Sparcie był to element dominujący. Wprawdzie młodzi Spartanie uczyli się czytać i pisać oraz poznawali śpiewy chóralne, jednak podstawą kształcenia były ćwiczenia fizyczne. Stosunek do wychowania fizycznego w starożytnej Sparcie jest wyjątkowy pod dwoma jeszcze względami. Po pierwsze celem uprawiania sportu nie była rywalizacja w zawodach, lecz wyszkolenie doskonałego i zdyscyplinowanego wojownika. Po drugie wychowaniem fizycznym objęte były również dziewczęta.
Inny model kształcenia i wychowania ukształtował się w Atenach. Obejmował on tylko chłopców, którzy od siódmego roku życia rozpoczynali naukę czytania i pisania pod kierunkiem gramatysty. Przyswajali także podstawy matematyki oraz zapoznawali się z dziełami literackimi. Następnym etapem nauczania kierował kitarysta. Chłopcy uczyli się gry na instrumentach, śpiewu solowego i chóralnego, pieśni i hymnów. W wieku ok. 12 lat uczeń rozpoczynał ćwiczenia fizyczne (gymnastica) pod kierunkiem trenera (pajdotribesa).
2. Gimnazjony – starożytne ośrodki sportowe.
Do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego potrzebne było odpowiednie zaplecze. W epoce późnoarchaicznej powstają obiekty budownictwa sportowego: stadiony i hipodromy, służące do rozgrywania zawodów o zasięgu ogólnogreckim.
Musiały także istnieć obiekty, w których odbywały się treningi oraz zajęcia rekreacyjno-sportowe. Były to palestry i gimnazjony. Powstawały one najczęściej poza obrębem miasta i były związane z okręgami kultowymi różnych bogów. Każde miasto greckie starało się wybudować gimnazjon, a w niektórych było takich „ośrodków sportowych” kilka. Ateny posiadały trzy takie obiekty: Akademia, Likejon i Kynosarges.
 |
Stadion w Epidauros.
|
Wcześniejsza chronologicznie jest palestra – kwadratowy lub prostokątny plac o bokach długości ok. 40m otoczony portykami, na którym ćwiczono zapasy (pale) i boks. Zapaśnicy stawali parami naprzeciw siebie i starali się chwycić przeciwnika, a następnie przewrócić go na ziemię, samemu nie przewracając się. Pajdotribes uczył techniki zapasów oraz czuwał nad ćwiczeniami. Bokserzy ćwiczyli zadawanie ciosów w jednej z sal w portyku, wykorzystując worki z piaskiem.
 |
Trening zapaśników.
|
Później palestra weszła w skład gimnazjonu i często używa się tych nazw zamiennie. Gimnazjon składał się z zespołu zadaszonych budowli oraz odkrytych bieżni i boisk. Rzymski architekt Witruwiusz, żyjący w I w. p.n.e., w traktacie "O architekturze ksiąg dziesięć" podaje dokładne reguły budowy palestry i gimnazjonu, zastrzegając, że są to budowle typowe dla Grecji, w Rzymie występujące bardzo rzadko. Wg Witruwiusza w gimnazjonie prostokątny dziedziniec z trzech stron otoczony jest portykami, a z czwartej otwarty. Krótszy portyk o podwójnej kolumnadzie przylegał do północnej ściany palestry. Prostopadłe do niego dwa portyki, zwane ksystosami, miały długość stadionu (ok. 190 m). W jednym z nich mieściła się kryta bieżnia, w drugim inne pomieszczenia. Na dziedzińcu odbywały się treningi w rzutach dyskiem i oszczepem.
Pomieszczenia i place tworzące gimnazjon:
- szatnia (apodyteron)
- sale do nacierania ciał oliwą (elaiothesion)
- sale do nacierania ciał piaskiem (konisterion)
- salki z workami piasku do ćwiczeń w zadawaniu ciosów (korykeion)
- sale wykładowe, rekreacyjne, do rozmów i dyskusji (eksedry)
- sala ćwiczeń dla młodzieży (ephebeidon)
- łazienki (balaneion) i łaźnie (pyriaterion)
- boiska do gry w piłkę (sphairisterion)
- bieżnie (dromos)
- miejsce do ćwiczeń w zapasach (palestra)
Nacieranie ciał oliwą i piaskiem było rodzajem masażu, ale ułatwiało też stosowanie różnych chwytów w czasie ćwiczeń i walk zapaśniczych. Trzeba pamiętać, że zawodnicy ćwiczyli i startowali nago. Po zajęciach oliwę i piasek chłopcy zeskrobywali z ciała specjalną skrobaczką (stlengis) i myli się w łazienkach.
W gimnazjonach młodzież uprawiała różne dyscypliny sportowe. Obok wspomnianych już zapasów i boksu popularny był pankration - walka, w której dozwolone były wszystkie ciosy i chwyty, oprócz wsadzania palców w oczy przeciwnika. Inne dyscypliny określamy dzisiaj mianem lekkoatletycznych. Trenowano biegi na różnych dystansach. Podstawowym był sprint długości jednego stadionu (ok. 190m), inne dystanse to wielokrotności stadionu. Uczniowie ćwiczyli także skok w dal, rzut dyskiem i oszczepem. Ogólną sprawność i zręczność wyrabiały różne odmiany gry w piłkę. Niektóre miały charakter typowej zabawy, inne wprowadzały elementy rywalizacji.
Materiał wykopaliskowy dotyczący gimnazjonów z okresu późnoarchaicznego i klasycznego jest bardzo skromny. Prawdopodobnie były to budowle drewniane, więc nietrwałe. Natomiast o istnieniu takich instytucji sportowych świadczą częste wzmianki w źródłach pisanych autorów starożytnych. Zachowały się pozostałości gimnazjonów z czasów hellenistycznych, m. in. w Olimpii i Delfach.
OLIMPIA
 |
Palestra w Olimpii.
|
 |
Gimnazjon w Olimpii.
|
Palestra w Olimpii pochodzi z II poł. III w. p.n.e. Miała kształt kwadratu o boku długości 41m, otoczonego z czterech stro podcieniami, za którymi znajdowały się pomieszczenia zamknięte. Gimnazjon, który przylegał do północnego portyku, dobudowano w czasach rzymskich.
DELFY
 |
Gimnazjon w Delfach.
|
Gimnazjon w Delfach położony był na dwóch tarasach. Na wyższym wybudowano portyk o długości 180 m i szerokości 7 m, w którym biegacze mogli ćwiczyć pod dachem. Na niższym znajdowały się sale do kąpieli i masażu.
Od IV w. p.n.e. gimnazjon ewoluuje w kierunku instytucji ogólnoedukacyjnej. W coraz większym stopniu staje się szkołą, w której opłacany przez państwo nauczyciel dba o rozwój fizyczny, ale przede wszystkim intelektualny uczniów. Staje się także miejscem wykładów wybitnych filozofów. Takimi szkołami były wspomniane wcześniej gimnazjony ateńskie.
Od IV w. p.n.e. gimnazjon ewoluuje w kierunku instytucji ogólnoedukacyjnej. W coraz większym stopniu staje się szkołą, w której opłacany przez państwo nauczyciel dba o rozwój fizyczny, ale przede wszystkim intelektualny uczniów. Staje się także miejscem wykładów wybitnych filozofów. Takimi szkołami były wspomniane wcześniej gimnazjony ateńskie.
Źródła zdjęć:
Warto poczytać:
Autor: Henryk Krysiuk
